Langzaam maar zeker ontdekken steeds meer wijnprofessionals de ongekende potentie van ‘Gredos’. Het zijn niet langer de bulkwijnen geproduceerd door enkele grote coöperaties die hier hun oorsprong vinden. Integendeel, zowel de jonge avontuurlijke wijnmakers als de producenten van allure lijken de weg naar Sierra de Gredos gevonden te hebben. Wat kenmerkt ‘Gredos’? Waar ligt het en wat zijn de fysiologische eigenschappen? Een verkennende analyse van een wijnregio in ontwikkeling.

Wijngebied Gredos: bestuurlijke grenzen

Het is geen makkelijk gebied om te doorgronden. Als je eenmaal in het gebied komt, is het niet zo dat je je direct in een wijnregio waant, zoals dat overduidelijk het geval is in bijvoorbeeld Rioja of Ribera del Duero. Bovendien is de ontwikkeling zo recent dat er nog geen sprake is van een officiële ‘Ruta del Vino’. De wijnstok laat zich echter niet afremmen door politieke grenzen. Zo bestrijkt het wijngebied Gredos maar liefst drie provincies (en drie autonome regio’s). Het grootste gedeelte van de zone valt binnen het gebied van Avila. Het oostelijk deel bestaat uit een deel dat toebehoort aan Madrid (Vinos de Madrid), terwijl de zuidelijke grens bestaat uit wijngaarden die vallen onder Toledo (Mentrida). De D.O.P. Cebreros zag in 2017 het levenslicht en beslaat het deel dat hoort bij Avila.

Garnachas de Gredos

Vanuit politiek bestuurlijk perspectief bleek het niet mogelijk om D.O. Gredos als paraplu boven de provinciale grenzen op te richten. Een gemiste kans volgens velen. Ook voor de consument is het niet eenvoudig om de overeenkomsten in wijn te doorgronden. Een wijn uit bijvoorbeeld Cadalso de los Vidrios komt op de markt als ‘Vinos de Madrid’, terwijl een wijn uit El Tiemblo, tien kilometer noordelijker gebotteld kan worden als D.O.P. Cebreros. D.O. Mentrida komt op het etiket als de wijn uit het gedeelte van de provincie Toledo afkomstig is. Elke Consejo Regulador heeft zijn eigen regels ten aanzien van druivensoorten, maximale productievolumes enzovoorts. Om het nog ingewikkelder te maken zijn ook de algemenere appellaties ‘Vino de la Tierra de Castilla y Leon’ en ‘La Mancha’ toegestaan. Gredos als paraplu had deze wirwar aan mogelijkheden kunnen vereenvoudigen, de inspanningen van een lobby van bijvoorbeeld de ‘Garnachas de Gredos’ ten spijt. Het tekent evenwel de bestuurlijke ambtenarencultuur van Spanje. Het belangrijkste is dat het niets afdoet aan de verrassende kwaliteit van de wijnen. Wie weet ziet D.O. Gredos ooit nog het licht.

Klimaat

De Sierra de Gredos, onderdeel van het Sistema Central, bevindt zich ten westen van Madrid. De zuidoostelijke grens van het gebied is bereikt als de Alberche naar het zuidwesten afbuigt om uiteindelijk bij Talavera de la Reina uit te monden in de Taag. De zuidelijkste punt van Gredos bestaat uit de gemeente El Real de San Vicente (Toledo). De westelijke grens wordt gevormd door Mombeltran (Avila) in de Valle de los Cinco Barancas. De noordelijkste zone bestaat uit de lijn die getrokken kan worden tussen Navatalgordo en Hoyo de Pinares, beiden gelegen in de provincie Avila. Al met al een zone met een oppervlakte van ongeveer 4000 km2. De hoogteverschillen zijn eveneens aanzienlijk. Zo is Lanzahita gelegen op een hoogte van 450 meter boven zeeniveau, terwijl de hoogste wijngaarden van de regio zich bevinden in Navatalgordo op een hoogte van 1200 meter. De bergketen fungeert als een natuurlijke klimaatscheiding. En uiteraard zijn de verschillen in hoogte ook zeer bepalend voor de ontwikkeling van de druiven. Zo lopen de wijnstokken in Toledo en bijvoorbeeld ook die in de Valle del Tietar gelegen zijn qua ontwikkeling altijd enkele weken voor op de wijnstokken in de Valle del Alberche en helemaal op die uit de Alto Alberche. Deze subzones maken het eveneens niet eenvoudig om Gredos te duiden; het geeft echter wel een indruk van de veelzijdigheid van de wijnen. Een Garnacha uit Sotillo de la Adrada kent een andere ontwikkeling dan een Garnacha uit Navalmoral de la Sierra. Klimatologisch is er grofweg een scheiding van een continentaal landklimaat (hete, droge zomers, koude winters) ten noorden van de bergketen en een gematigder, mediterraan landklimaat (hete zomers, koele winters) ten zuiden van de Sierra de Gredos. De hoogteverschillen dragen bij aan de grote verschillen tussen de wijnen.

Neerslag

Ook de hoeveelheid neerslag die per jaar valt is zeer verschillend per subzone. De Valle del Tietar en de Valle de los Cinco Barrancas zijn relatief groen. Dat valt te verklaren door de dominante zuidwestelijke windrichting. De wolken laten hun neerslag vallen op de hogergelegen bergkammen en deze monden uiteindelijk via diverse stroompjes uit in de Tietar. Op de noordhellingen van de Sierra de Gredos valt aanzienlijk minder neerslag. De subzones Alto Alberche en Valle del Alberche zijn dan ook droger. De meeste neerslag valt in de winter, maar met name in april en mei kan de regio getroffen worden door flinke regenval, veelal gepaard met onweersbuien. Hagel is in deze periode een van de grootste natuurlijke bedreigingen voor de groei van de druiven. In de zomer is droogte in combinatie met hitte een bedreiging. Bovendien kunnen bosbranden ontstaan die de wijngaarden kunnen bedreigen. Sneeuwval is beperkt tot een aantal dagen per jaar. Uiteraard speelt de hoogte van de wijndorpen hier een belangrijke rol. Sneeuw heeft overigens een zeer goede invloed op de bodem, aangezien het water veel meer wordt opgenomen door de bodem dan bij (zware) regenval. De regio kent overigens tal van microklimaten; zo kan het in het ene dal de hele dag regenen, terwijl het vijf kilometer verderop zonnig is.

Bodem

De Sierra de Gredos is gevormd tijdens de alpiene orogenese als gevolg van het botsen van de Afrikaanse Plaat op de Euraziatische Plaat. Daardoor werd het magma vanuit de diepte van de aarde opgestuwd via de breukzones om vervolgens te stollen tot een bergketen. Dit proces vond plaats tussen de 30 en de 60 miljoen jaar geleden. Toch zijn er op diverse plaatsen in Gredos ook aanwijzingen voor eerdere geologische activiteit te vinden, getuige de aanwezigheid van het dieptegesteente granodioriet. Dit dieptegesteente is tijdens de hercynische orogenese opgestuwd en langzaam gestold. In het landschap zijn diverse voorbeelden van dit kwartsrijke intrusiegesteente waarneembaar. Graniet is kortom het belangrijkste gesteente in de Sierra de Gredos en komt in diverse perioden. Als gevolg van de diverse ijstijden die sinds de vorming hebben plaatsgevonden is het graniet gesleten en geërodeerd. In de voorlaatste ijstijd van 100.000 jaar geleden telde de Sierra de Gredos maar liefst 40 gletsjers, met name in het huidige Parque Natural, ten westen van de wijnregio Gredos.

Arenas y pizarra

Op de hoger gelegen wijngaarden zien we grovere granietkorrels (hier arenas genoemd). In de lager gelegen wijngaarden hebben de rivierstroompjes fijner granietzand afgezet en bovendien bevat dit fijnere zand meer organisch materiaal. Grofweg zijn de hoger gelegen wijngaarden dus armer qua bodem en vanuit een oenologisch perspectief interessanter, aangezien de stok ‘harder moet werken voor een vergelijkbaar equivalent aan voedingsstoffen en mineralen’. Kwartsaders zijn vrij algemeen voorkomend. Het micagehalte is voornamelijk in de Valle del Tiétar hoger. In Cebreros en Hoyo de Pinares zijn er sedimenten van (ijzerhoudend) leisteen, hier ook wel pizarra genoemd. Het verklaart in ieder geval ten dele de belangrijke verschillen in smaak tussen een wijn uit de Valle del Tiétar en bijvoorbeeld Alto Alberche. De rivieren Alberche en Tiétar hebben een belangrijke rol gespeeld in de geomorfologische ontwikkeling van het gebied.

Verschillen in hoogte

De laagst gelegen wijngaarden van het wijngebied van de Sierra de Gredos vinden we in de Valle del Tiétar. Lanzahita is bijvoorbeeld gelegen op een hoogte van 450 meter boven zeeniveau. De gemiddelde temperatuur in deze zone is aanmerkelijker hoger dan hemelsbreed twintig kilometer naar het noorden, nabij Navatalgordo. Hier bevinden zich de hoogste wijngaarden van de regio op een hoogte van ongeveer 1200 meter boven zeeniveau. De fruitzetting vindt hier dan ook veel later in het seizoen plaats. Deze hoogteverschillen verklaren voor een belangrijk deel de enorme verschillen in smaak van de wijn. Een garnacha van 500 meter ontwikkelt hier meer suikers en zal een fruitiger smaak hebben dan de garnacha van 1000 meter hoogte. Laatstgenoemde zal frisser zijn, een hogere zuurgraad hebben en over het algemeen meer minrealiteit hebben. Een en ander is uiteraard afhankelijk van de wijnmaker. Momenteel lijken met name de hoger gelegen wijngaarden geliefd te zijn bij de wijnbouwers. Het warmere klimaat lijkt telers aan te sporen om het letterlijk hogerop te zoeken. Bovendien worden ook noordhellingen niet geschuwd. Een bekend voorbeeld van een producent die met name actief is in de Alto Alberche is Comando G: de garnacha die groeit op de Rumbo al Norte binnen de gemeentegrenzen van Villanueva d’Avila wist al eens de maximale score van Robert Parker te krijgen. Het overgrote gedeelte van de wijngaarden binnen het wijngebied Sierra de Gredos ligt op een hoogte van tussen de 650 en de 900 meter. De albillo real, de belangrijkste druivensoort voor de aanplant van witte wijn, vinden we voornamelijk op de lager gelegen wijngaarden bij El Tiemblo en Sanmartin de Valdeiglesias. Garnacha groeit op zowel de lager gelegen als de hoger gelegen wijngaarden. Daarnaast is ook syrah, tempranillo, garnacha blanca en jaen aangeplant.